جایگاه زبان و ادبیات فارسی
نگاهي گذرا به جايگاه زبان و ادبيات فارسي در مقطع متوسطه
اهم عوامل و موانع موجود در امر آموزش زبان و ادبيات فارسي را مي توان به شرح زير دسته بندي كرد :
1- كتاب هاي درسي
مهم ترين ابزار تدريس هر معلمي در مدرسه و نظام متمركز آموزش و پرورش ايران كتاب درسي است . اگر كتاب هاي درسي متناسب با سطوح رشد فراگيرندگان و توانايي ذهني آنان تدوين نشده باشد يا اين كه در حد سن دانش آموزان نباشد ، مشكلاتي را از جمله : خستگي ذهن ، دل زدگي از مطالعه ي دروس ، افت تحصيلي و ... به بار خواهد آورد .
از آن جا كه اغلب كتاب هاي درسي فاقد جاذبه هاي لازم هستند لذا نمي توانند ارتباطي مؤثر بين معلم و شاگرد بر قرار نمايند . بهتر است در برنامه ي درسي مواردي بيايد كه براي يادگيرنده مطلوب باشد .
عدم جذابيت بعضي از دروس كتب درسي زبان و ادبيات فارسي موجب انزجار و نفرت دانش‌آموزان گشته است . بهتر است كتاب هاي درسي از نظر ظاهري به تصاوير بيش‌تري متناسب با موضوعات درسي آراسته گردد .
بايد به موارد كاربردي در دروس زبان و ادبيات فارسي بيشتر توجه شود . متأسفانه گاه مشاهده مي‌شود كه دانش‌آموزان قادر نيستند يك درخواست كوتاه بنويسند .
عدم تناسب بين حجم كتاب هاي درس زبان و ادبيات فارسي و ساعات تدريس موجب ملال خاطر دبيران و دانش‌آموزان شده است . حجم فراوان كتاب ها دانش‌آموزان را اديب بار نخواهد آورد بلكه درون مايه ي كتاب و نحوه ي تدريس معلم اين وظيفه را به عهده دارد . حجم زياد كتاب ها به معلم اجازه نمي دهد كه توان علمي خود را چنان كه شايد و بايد به كار گيرد .
عدم رعايت رسم الخط يكنواخت در كتاب هاي درسي موجب سردرگمي دبيران و دانش‌آموزان شده است . بهترين راه سامان دادن به اين مشكل آن است كه كميته اي از صاحب نظران آشنا به ويرايش با هماهنگي فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي و دفتر تأليف كتب درسي تشكيل شود . طرحي هماهنگ و مناسب را نوشته و در همه ي كتاب هاي درسي اجرا نمايند .
تغيير ، حذف و افزايش مطالب كتاب هاي درسي كه به خصوص در سال هاي اخير بيش تر شده باعث سردرگمي معلم و شاگردان مي شود . بهتر است اين گونه موارد به موقع به اطلاع دبيران برسد.
2- جامعه و اجتماع
بايد دانست كه زبان و ادبيات فارسي جزء مهم ترين مواد درسي و آموزشي در تمام مقاطع تحصيلي است . زيرا كه زبان زبان پايه ي آموزش هر يك از شاخه هاي دانش بشري و ادبيات جلوه گاه راستين تماميت فرهنگ يك جامعه و آيينه ي تمام نماي آن است . اما اين آيينه ي تمام نما در نزد جامعه ي امروزين ما خوار و بي مقدار گشته است . بايد طرحي نو در افكنيم و در نگرش‌ها تغيير ايجاد نماييم . تا مدامي كه دروس زبان و ادبيات فارسي در اجتماع جايگاه اصلي خود را باز نيابند به سرمنزل مقصود نخواهيم رسيد .
البته امروزه مسائل زبان و ادب فارسي از گستره ي آموزش و پرورش فراتر رفته و نهاد هاي ديگري نيز با آن درگيرند . و هر روزه شاهد گسترش اين همه نادرست نويسي از طريق صدا و سيما ، روزنامه ها و مجلات هستيم . اميد است قبل از انتشار، محصولات فرهنگي از منظر ويراستاران واقعي بگذرد.
3- دبيران و استادان زبان و ادبيات فارسي
بر كسي پوشيده نيست كه دبيران و استادان زبان و ادبيات فارسي مجريان اصلي برنامه هاي زبان و ادبيات هستند . بنابراين بي توجهي به اين طبقه بي توجهي به ارزش ادبيات و برنامه هاي تدارك ديده براي آن است .
معلم ادبيات فارسي داراي نقش اساسي است. و ي ميراث دار فرهنگي بارور و تنومند است و حلقه ي پيوند همه ي دستاوردهاي ادبي قديم و جديد به شمار مي رود . بنابراين بايد از ابعاد گوناگون ، شايستگي عهده داري اين امر دشوار را داشته باشد . بر اين اساس بر استادان و دبيران زبان و ادبيات فارسي لازم است كه علاوه بر مطالعه و پژوهش در رشته خود ، در همه ي شاخه هاي علوم ديگر از قبيل : تاريخ ، روان شناسي ، جامعه شناسي ، زبان شناسي ، جغرافيا ، طب ، موسيقي ، فقه ، نجوم و ... آگاهي هايي كسب كنند .
از ديگر مسائل مهم مربوط به دبيران و استادان زبان و ادبيات فارسي به موارد زير مي توان اشاره كرد :
1- ضرورت دانش افزايي معلمان 2- توجه به زيبايي شناسي در تدريس
3- علاقه مندي به مقوله هاي زبان و ادبيات فارسي 4- معرفي كتاب هاي خوب و خواندني
5- داشتن ذوق و اشتياق ادبي و اظهار نظر در مورد آثار 6- برقراري ارتباط كلامي مناسب و ...
4- عوامل اجرايي در دبيرستان
يكي ديگر از مسائلي كه بر آموزش زبان و ادبيات فارسي تأثير فراوان گذاشته ، مديران و اولياي مدرسه است . برخورد نامناسب بعضي از مديران با دبيران ادبيات و تنظيم برنامه اي آشفته براي دروس زبان و ادبيات فارسي ضربه اي مهلك و جبران ناپذير بر اين دروس وارد ساخته است . مديران توجه كافي به دروس ادبي ندارند و جاي اين دروس در برنامه هاي تقويتي و فوق برنامه نيز خالي است .
5 – اولياي دانش آموزان
به اعتقاد اكثر اوليا ادبيات درسي است كه بايد نمره اش بر تارك كارنامه ي دانش آموز بدرخشد. بديهي است كه اين سنخ اوليا گرفتن نمره ي درخشان را حق مسلم فرزند خويش مي دانند . اما نه به بهاي مطالعه و از دست دادن ساعت هاي ذي قيمت در راه خواندن زبان و ادبيات فارسي زيرا كه درس ها و كلاس هاي مهم تر از اين ، اولويت دارد و فرزند اگر خلف صدق باشد مي داند كه اوليا مصلحت وي را به از او مي دانند .
6- كنكور سراسري
اين سد دانش آموز را بر مي انگيزد تا درس ادبيات را به دليل ضريب بالا ي آن مهم بشمارد و آن را سرسري نگيرد . نگفته پيداست كه اين انگيزش عمق چنداني ندارد . قشري نگري ، ظاهر بيني ، حفظ طوطي وار لغات و تركيبات و حداكثر ارتباط دست و پا شكسته ي دستوري نكات مطرح شده در كتاب موجد حركتي سازنده و جوشان در ذهن و زبان دانش آموز نخواهد شد . به اين ترتيب دبير ادبيات در صورت ارائه ي بحث هاي خارج از كتاب با مقاومت دانش آموز روبرو مي شود . دانش آموزي كه تنها راه سعادت خود را گذشتن از اين مانع مي بيند ، به خود حق مي دهد براي هدر رفتن وقتي كه به بيان مطالب غير كنكوري اختصاص يافته ، معترض باشد .
يكي از مهم ترين دغدغه هاي دانش آموزان نحوه ي طرح سؤالات كنكور سراسري است . براي مثال همه ساله يكي از سؤالات زبان فارسي از مبحث تكواژ شماري و واژه شماري است . همه همكاران مي‌دانند كه در اين مقوله ميان دستوريان و صاحب نظران اين علم اختلاف نظر وجود دارد . پس ضرورتي ندارد كه با اين نوع سؤال ها براي دانش آموزان درد سر بيافرينيم و بر تنفر ايشان نسبت به زبان مادريشان بيفزاييم .
7- شيوه ي ارزشيابي دروس زبان و ادبيات فارسي
بسيار ديده ايم كه تسامح و تساهل نابه‌جايي كه در ارزشيابي دروس زبان و ادبيات فارسي از طرف همكاران به كار گرفته مي شود موجب كسر حرمت درس و مدرس مي گردد . به بياني ديگر چون رد پاي معدل به ميان مي آيد ، دانش آموز بر اين باور غلط است كه كمبود نمره ي دروس ديگر خود را با نمره‌خواهي و متأسفانه بيشتر اوقات با گشاده دستي معلم ادبيات جبران مي كند پس : « شكايت از كه كنم كه خانگي است غمازم »
روزگاري اگر دانش آموزي نمره ي قرائت و املاي فارسي كسب نمي كرد، استحقاق رفتن به پايه ي بالاتر را نداشت. امروزه به استناد بر آيين نامه ي آموزشي و كارنامه هاي دانش آموزان، نظام ثبت نمرات در رايانه به صورتي طراحي شده كه دانش‌آموز در پايه اول متوسطه مي تواند با چهار درس زير ده و به گفته ي كارشناسي امتحانات حتي صفر قبول شود و به پايه ي بالاتر راه يابد . در سال دوم متوسطه اگر دانش آموز در هيچ درسي نمره قبولي نياورد ، مي تواند در پايه ي سوم ادامه ي تحصيل دهد و دروس باقيمانده اش را با رعايت ضوابط مربوط بگذراند .
8 – نظام آموزش و پرورش و سازمان برنامه ريزي و تأليف كتب درسي
همان طور كه در بالا به بخشي از مشكلات نظام آموزش و پرورش اشاره شد . لازم مي دانم جهت بيان اهميت تأليف كتاب هاي درسي مثالي عرض كنم . در كشور آمريكا براي تأليف يك كتاب انگليسي با عنوان2ENGLISH حدود 350 نفر فعاليت مي كنند و عهده دار تأليف كتابي چهل پنجاه صفحه اي هستند (دباغي مرند ، رضا – مسائل و مشكلات آموزش زبان و ادبيات فارسي 1377). حال سؤال من از دست اندر كاران سازمان تأليف و تدوين كتب درسي اين است كه در تأليف 14 عنوان درسي زبان و ادبيات فارسي متوسطه و پيش دانشگاهي چند نفر فعاليت دارند ؟ آيا در ميان افراد حاضر در همايش كسي هست ؟
اصلاً چرا جايي دور برويم در همين كشور خودمان براي تهيه ي يك فيلم سينمايي 5/1 ساعته كه ممكن است در سطح كشور بيشتر از يك بار به نمايش گذاشته نشود ، علاوه بر هنر پيشه ها ، شايد نزديك به 200 نفر كار كنند ولي براي تهيه ي يك كتاب درسي كه هر ساله چندين هزار دانش آموز با آن سر و كار دارند و استفاده از آن چند سال تكرار مي شود ، چند نفر دست اندركارند ؟ آيا نمايش فيلم سينمايي مهم تر است يا ارائه ي يك كتاب درسي ؟ پس بر ماست كه به اين موارد و صدها نكته ي نگفته توجه كنيم و در جهت بهبود آموزش زبان و ادبيات فارسي گام برداريم .
شرح اين هجران و اين سوز جگر اين زمان بگذار تا وقت دگر
منابع و مآخذ
1- رشد آموزش زبان و ادب فارسي ، شماره هاي 43 و 47 (چند مقاله )
2- روحي ، حسين ، مجموعه اهم آيين نامه ها و دستور العمل هاي نظام جديد آموزش متوسطه ، انتشارات ميشا ، چاپ اول 76
3- قاسم پور مقدم ، حسين ، در قلمرو آموزش زبان و ادب فارسي ، مجمع علمي آموزش زبان و ادب فارسي ، تابستان 1377(چند مقاله )
4- ميرزا خاني ، حسن ، مولوي و جهان امروز ، پويه ( نشريه ي تخصصي دبيرخانه ي راهبري زبان و ادبيات كشور مستقر در ايلام) ، دوره ي ششم ، شماره ي اول ، پاييز 87 ، صص 64-63
سلامی از سر صدق برزیباسیرتان نیک اندیش دانش دوست دانش آموز وهمه ی زیباصفتان نیک نظر .